معماری مسجد به عنوان یکی از مهمترین جلوه های هنر اسلامی، یکی از ویژگی های تمدن اسلامی است که با مناره های خود همواره توجه گردشگران را به خود جلب کرده است و این در حالی است که مناره به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر معماری مسجد همزمان با نفوذ و گسترش به خارج از مرزهای سرزمین حجاز پدید آمد.
معماری عربستان در صدر اسلام بسیار ساده و ابتدایی بود. بیشتر خانه ها، کلبه هایی چهارگوش بودند که با الیاف گیاهی مسقف می شدند اما با ورود اسلام به بطن سایر تمدن ها و مشارکت معماران و هنرمندان بومی در ساخت مساجد بود که معماری اسلامی رفته رفته به عنوان آنچه که امروز ماهیت مشخص و منحصر به فرد خود را به همراه دارد، پدید آمد.
درک معماری اسلامی بدون تحقیق و مطالعه آن میسر نیست و همان طور که گفته شد مناره یکی از مهمترین عناصر مسجد و معماری اسلامی است که عبارت است از: « مکانی که مؤذن جهت گفتن اذان به آنجا می رود» لذا آن را گلدسته و مأذنه نیز گفته اند.
با توجه به اهمیت اذان در اسلام و کارکردهای ارشادی و تبلیغاتی آن، نیاز به مکانی اختصاصی برای مؤذن احساس شد.
ساختمان مناره در آغاز صورت بسیار ساده ای داشت و آن عبارت بود از دیواری بلند و برج مانند که در بالای آن محلی برای مؤذن اختصاص داده شده بود. بعدها اطراف آن دیواری حصار مانند و روی آن سایبانی ایجاد شد و تکامل یافت.
با ورود اسلام به ایران و در مساجدی که در غرب ایران ساخته شدنیز مناره هایی به سبک معماری بومی و به شکل چارطاقی و برج های ساسانی ساخته شد که بعدها و در زمان خلافت عباسیون الگوی بسیاری از مساجد دنیای اسلام شد.

اولین مناره‌ها در دوران اسلامی:

ایده بنای مناره در مساجد اندکی زمانی پس از ظهور مسجد پدید آمد و با توجه به متون تاریخی به جا مانده از آن زمان می توان ساخت اولین مناره را به دوران امویان نسبت داد.
ظاهرا اولین مناره ای که به شکل امروزی ساخته شد در سال های حوالی دهه 50 هجری قمری توسط زیاد ابن ابیه و در مسجد جامع بصره بنا شده است.
دومین مناره ای که ساخته شد مربوط به مسجد جامع عمرو در مصر است که آن نیز در زمان حکومت معاویه ساخته شده است.
سومین مناره مساجد در اسلام را ولید بن عبدالملک در سال 87 هجری قمری بر مسجد جامع دمشق اضافه کرد، مناره مسجدالنبی نیز در همان سال ها توسط عمربن عبدالعزیز ساخته شده است.

گذشته از بناهای فوق، قدیمی‌ترین مناره هایی که در ایران ساخته شده اند به سده های اولیه اسلام باز می گردد که مهم ترین آنها شامل موارد ذیل می باشد.
1-   مناره مسجد ساوه، ساوه، 453 هـ. ق
2-   مناره مسجد پامنار، زواره ، 461 هـ. ق
3-   مناره مسجد جمعه، کاشان، 466 هـ. ق
4-   مناره های حرم امام رضا (ع)، مشهد، قرون 5 و6 هـ. ق
5-   مناره مسجد جامع زواره، زواره، 530 هـ. ق
6-   مناره مسجد تاریخانه، دامغان، قرن 6 هـ. ق
7-   مناره مسجد جامع گلپایگان، گلپایگان، قرن 6 هـ. ق
8-   مناره های حرم حضرت معصومه (س)، قم، قرن 6 هـ. ق
9-   مناره های مسجد گوهرشاد، مشهد، 821 هـ. ق
10- مناره های سردر مسجد امام، اصفهان، قرن 11 هـ. ق

گنبد مسکن مهر کوزو