اهمیت کتیبه های قرآنی از نظر مذهبی

تزیین از دیدگاه اسلام

بررسی موضوع از نظر لغوی : تزیین در زبان فارسی به معنی آراستن به معنی زینت دادن با افزایش در مقابل پیراستن آمده است.البته برای زینت در فرهنگ معین: آراستن معنای بسیاری از قبیل نظم دادن ، آماده کردن و …آورده اند.در  فرهنگ جامع عربی به فارسی به معنی آنچه بدان آرایند آرایش آمده است.(صیاح : رابطه زینت و زیبایی از مجموعیت اجزا و ارتباط آنها با یکدیگر حاصل می شود.

هرگاه به جزیی از اجزای  «جمال»  در یک وجود جمیل به تنهایی و فارغ از بقیه اجزا بنگریم آن زشت است یا لااقل نازیباست.با عنایت به معانی ارائه شده برای  «جمیل»اگر تزیین حقیقی ، یعنی دقیقاَ منطبق و هماهنگ با ابعاد وجودی هر امری باشد و با آن جمال و تزیین واژه زینت یکی است و هرگاه به عنوان یک چیز زائد و اضافی و بی ارتباط باشد .

اهمیت کتیبه های قرآنی

جمال «عجین گردد با معنای مجازی گرایش انسان به تزئین  و در حقیقت بیش از امری چشم فریب نخواهد بود. »  گرایش به تزیین به عنوان یکی از نیاز های فطری انسان که لازمه زندگی اوست به وسیله خداوند در نهاد او قرارداده شده است.

کتیبه های قرآنی

انصاری : نقوش تزیینی و فلسفه کاربرد وسیع  کاربرد نقوش هندسی ، اسلیمی و ختایی به عنوان فرم های تزیینی معماری و خودداری از کشیدن تصویر موجودات ذی روح در اکثر محیط های مصنوع به خصوص در اماکن مقدس مثل امامزاده بر اساس روایتی بوده است که در این باب از معصومین رسیده است.(انصاری : برای توضیح شیوه های اعمال شده و طرح حکمت کاربرد این نقوش می توان گفت :

کتیبه های قرآنی

جهان وجود از جماد ،نبات ، حیوان ، معادن و فلکیات همه یک وجودند که  «وحدت وجود».بنابر عقیده فلسفی  وجود دریای بیکران است و موجودات همه «در مرتبت فوق و اقوی و اشد وجود خدا قرار دارد.به قول ملاصدرا امواج اویند و امواج عین دریا باشند ولیکن در عین حال امواج خود موجودند ولو موجود به وجود تبعی و خیالات معین (» محض نیستند.پس امواج عین دریا هستند و در عین حال غیر دریا هستند ، وجود واحد و وجود مکثر است.

.بر جهان هستی نظمی شامل و حاکم سایه افکنده است که نشانه و دلیلی بر وجود حکیمی داناست. مذهب ، منبع هنر معماری مساجد معماران و هنرمندان مسلمان در ساخت و طراحی مساجد نهایت ذوق و خلاقیت هنری خود را بی توجه به اجر مادی آن به کار می برند. معماری مساجد در ایران یک دنیا شور و هیجان و یک سکوت و آرامش با شکوه را به نمایش می گذارد که نماینده ذوق سرشار زیبایی شناسی است و منبعی جز ایمان مذهبی و الهام آسمانی نمی تواند داشته باشد.

اهمیت کتیبه های قرآنی از نظر مذهبی

از همان ابتدای ظهور اسلام تا کنون ، ملت ها و اقوام مختلف مانند یک امت واحد با فرهنگ ها ، آداب و رسوم و به ویژه با توانایی و درک هنری متفاوت و متنوع در کار ساختن و پرداختن امامزاده در سراسر سرزمین ایران ، تلاش کرده اند.در بنای بسیاری از امامزاده ها در ایران اسلامی هنرهای گونا گون در انبیق این خیزش سترگ به هم در آمیخته و معماری در این میان نقش توازن کننده ایفا کرده است.

کاشی کاری ، نقاشی ، گچ بری ، منبت کاری ، خوشنویسی ، خطاطی کتیبه ها حتی صوت خوش و موسیقی دل انگیز  در صدای موذن و قرائت کتاب خدا. معماری اسلامی به جهت شکوه و عظمت و اوج زیبایی و هنر که بیشتر در حرم ائمه معصومین و مساجد نمود دارد از جایگاه ممتازی در جهان برخوردار است.

معماری اسلامی تجلی ناب هنر دینی مذهبی است که هر گوشه ای از آن بیانگر راز و رمزهای پیچیده ای است.مناره ها و گلدسته های آفریده شده توسط هنرمندان متعهد و مسلمان ایرانی با رنگ ها و نقش های شگفت انگیز و ماهرانه نشانگر تبحر ، ذوق سرشار هنری و تعهد معنوی کسانی است که وجود خود را عاشقانه وقف طراحی و ساخت بناهای بی نظیری نمودند که پیش از گذشته سال های سال چشم هر بیننده ای را خیره می سازد.

 کتیبه های قرآنی

کتیبه های قرآنی بی شک هیچ چیز به اندازه تزیینات در معماری ، نمی تواند رسالت تفکر و ذوق هنری را به نمایش بگذارد زیرا « اگر فرم بنا برای معماران و باستان شناسان و طراحان جالب باشد ، ممکن است برای عامه مردم قابل درک نباشد ولی همین تزیینات است که در نگاه اول بیننده را به خود جلب می نماید.بنابر این در طول چهارده قرن سابقه ی هنرهای اسلامی ، تزیینات گوناگون از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در تمامی دوران اسلامی ، هنرمندان در  ) 88 : 1373افشار ، (»توسعه و تکامل آن از هیچ کوششی دریغ نورزیده اند

 کتیبه  قرآنی

وجود کتیبه های قرآنی در معماری اسلامی از خصایص بارز و اهمیت فراوان هر بنایی است.تزیینات کتیبه ای معماری اسلامی توسط هنرمندان ، نمایشی شگفت از زیبایی ها پدید آورده است.بنابراین هنرمند اسلامی همیشه به دنبال ابداع بوده و با کنار هم قرار دادن حروف و اشکال تصویری گوناگون ، بسیار زیبا و با تنوع فوق العاده که هر کدام از آن ها تداعی گر شکلی است ، توانسته نقوشی تازه و جذاب پدید آورد.تنوع کتیبه ها در کنار نقوش اسلیمی و هندسی همراه با طراحی های هنرمندانه و متنوع ، همه بازتاب روحیه ی خلاق هنرمندان می باشد.

کتیبه ها از ممزوج شدن و در کنار هم قرار گرفتن خط و نقش به دست می آید.همچنین کتیبه ها بر حسب زمان و مکان و موقعیت با مواد و مصالح متفاوتی کار می شده که به عنوان نمونه می توان از کتیبه های سرتاسری به صورت خوشنویسی کتیبه های کوچک آجری در قالب شکل و خط ، کتیبه های دور تا دور محراب ، کتیبه های دور تا دور طوق گنبد و شبستان نام برد.

اهمیت کتیبه های قرآنی از نظر مذهب

بی گمان به اعتبار مقام والایی که قرآن برای قلم و کلام مکتوب قایل می باشد ، همگام با دیگر هنرهای معماری اسلامی ، ارائه ی انواع کلمات و عبارات و اسامی مقدس بر سطوح درونی و بیرونی بناها ، از دیرباز در کشورهای مسلمان متداول بوده است.

هنر خوشنویسی به تدریج در معماری اسلامی ، جایگاه ارجمندی یافت و تریین بنا که  هجری عموما با طرح های مختلف ساده ، هندسی و گیاهی انجام می شده ، از آن پس مزین 300تا حدود سال به طوری که می دانید ، موضوع کتیبه ها با توجه به دوره های مختلف معماری «به کتیبه هایی با انواع خطوط شد. اسلامی ، متغییر بوده است.یکی از راه های شناخت بیشتر ، در مورد دوره های معماری اسلامی در کنار نوع استفاده از عناصر تزیینی و نقوش ، توجه به کتیبه ها و متون آنهاست.

زیرا جدای از زیبایی تزیینی کتیبه ها ، آن ها در بر گیرنده معانی و مفاهیمی هستند که انعکاس دهنده ی شرایط اجتماعی ، مذهبی و فرهنگی زمان نگارش آن ها و از طرفی دیگر نمایانگر تمامی خلاقیت های هنرمندان مسلمان و ظهور خلوص معنوی آن ها می  )61 : 1387شایسته فر ، (»باشد.

اهمیت کتیبه های قرآنی از نظر مذهبی

خط در معماری اسلامی از اجزای جدا نشدنی آن به شمار می رود و همواره نقش و سهم مهمی را در یک مجموعه دارد.مهم ترین دلیلی که برای استفاده معماران مسلمان از خط  در تزیین بناهای اسلامی می توان آورد ، قرآن کریم است.

خط و کتیبه های خطی که اغلب در بر دارنده ی آیات کتاب خدا یا احادیث و روایات هستند ، روح خاصی را در بنا به جریان انداخته و جلوه قدسی ویژه ای به بنا می بخشد.هنر خوشنویسی بر اساس اصول و قواعدی همچون زیبایی سیمای حروف ، کشیدگی های متعادل ، نظم و قرینه سازی موزون در هیات هنری مستقل و به عنوان همراه و همدوش همیشگی معماری اسلامی  ظاهر شده است.

خط کوفی با داشتن خطوط زاویه دار و مستقیم با ترکیب شدن با عناصر مدور تزیینی پیوند می خورد و در همه حال صلابت و متانت خویش را حفظ می کند.خط ثلث یکی دیگر از خطوطی است که در میان کاشی کاری های معرق خود را با جلوه بیشتری نشان می دهد و با رنگ سفید بر زمینه لاجوردی و در مجاورت و موانست با اسلیمی های فیروزه ای شخصیتی ویژه می یابد.نخستین بار خوشنویسی به نام خالدابن ابوسیاج بامر ولید بن عبدالملک ،

با حروفی از طلا ، سوره ضحی را از اول تا انتها نوشت.بعدا کتیبه نویسی به منظور  »مسجدالنبی«بر دیوار جنوبی تزیینی انتزاعی به قسمت های مختلف مسجد راه یافت ، لچکی ها ، ساقه گنبد ، گلدسته ها و محراب ها ، مادرانه  ) 31 : 1390آیات زیبای الهی را در آغوش گرفته اند.(پورجعفر : آیات قرآنی یکی از اصلی ترین و مهم ترین مضامینی است که در کتیبه های معماری به ویژه در اماکن مقدس به کار رفته اند.عمده ترین مضامین و معانی آیات به کار رفته در کتیبه ها بر اصل توحید و یگانگی ، رحمت و مغفرت خداوند ، برپایی نماز و انجام اعمال درست ، اشاره و تاکید دارند.این مضامین در آیات سوره های بقره ، فتح ، واقعه ، جمعه ، یس ، توبه ، نور ، اسراء ، اعراف ، آل عمران ، طه ، لقمان ، احزاب ، نساء ، جن و قدر به کار رفته است.

آیات قرآنی در تزیین سطوح خارجی و داخلی بناها بیشترین کاربرد را داشته است.کتیبه های قرآنی اغلب در بر گیرنده ی جملاتی در اظهار ایمان و اعتقادات مسلمانان است.این اعتقادات اغلب به خط کوفی به عنوان معنوی ترین خط عربی ، دور بنا و خاصه نزدیک محراب که جهت تجمع و تمرکز مسلمانان می باشد ، جای گرفته است.

از جمله سوره های معروفی که در بناهای اسلامی برای تزیین مورد استفاده قرار می گیرد سوره های کوچک جزء سی ام قرآن است که احتمالا به دو دلیل کوچکی و بالطبع جای گرفتن آنها در سطوح مختلف دیوار به هر اندازه و هر شکل و همین طور پر محتوا بودن گزینش شده و خوشنویسان مسلمان برای کتیبه نگاری از آنها استفاده که به عنوان نمونه در مدرسه مذهبی نیماورد ، مدرسه چهار باغ و بسیاری دیگر کرده اند.

به عوان مثال سوره «والعصر»است این سوره بیانگر بخشش و سخاوت خداوند به حضرت  محمد (ص) است »کوثر«جاهای دیگر آمده است.سوره بعدی سوره «قدر» است این   است که یکی از بهترین آنها فاطمه(س) دختر پیامبر(ص) است.

سوره دیگر سوره سوره بیان نزول قران عظیم الشان در شب قدر است که طبق صریح قرآن کریم شب قدر هزار مرتبه از هزار ماه بهتر و والاتر است و این شبی است که امام عصر به اذن خداوند حضور دارد و سرنوشت مردم رقم می خورد.سوره است که یکی از شناخته شده ترین سوره های قرآن دانست.

کتیبه ها

این امر بیشتر به این دلیل آن  »حمد«دیگر سوره است که این سوره مبارک برای خواندن در نماز انتخاب شده و بر طبق نظر علمای اسلام ، محتوا و مضمون موجود  سوره دیگر قران است در باره اصل توحید ، معاد ، نبوت ، عدل و امامت ، یعنی پنج 113 در سوره بیانگر معنای  )60.65 : 1380اصل اساسی اسلام سخن گفته است.(شایسته فر :

، منبع : گنج نامه508مسجد جامع گلپایگان ، محراب ، سوره مبارکه حمد ، خط کوفی سال

معروف است از مهمترین آیاتی است که در اماکن مذهبی  »آیت الکرسی«که به  » بقره «سوره 260_255آیات مورد بررسی استفاده قرار می گرفته است.این آیات نشانگر تمام نعمات و رحمت خداوندی بر روی زمین این آیات گویای صفات خدای سبحان ذکر شده است.معبودی جز او نیست.او « )70 : 1380هستند.(شایسته فر : حی و قیوم است.هیچ عاملی از قبیل چرت و خواب با تسلط خود ، قیومیت او را از کار نمی اندازد.

او مالک آنچه  : 1376طباطبایی ، (»در آسمان ها و زمین است می باشد.کسی بدون اذن او حق شفاعت در درگاه او را ندارد. تدبیر عالم ، خاص او است.هیچ معبودی به جز او نیست و تمام حیات و زندگی از آن اوست.

خدا شنوایی  «)508 (همان) »دانا است. از دیگر مضامین مورد استفاده در معماری اسلامی که در قرون اولیه اسلامی تا دوره ی حاکمیت مغول ها کاربرد مساجد خدا را تنها کسی بنا می کند که به خدا و روز جزا  «:سوره مبارکه ی توبه می باشد 18داشته است ، آیه ایمان داشته و  نماز بپا دارد و زکات دهد

مضمون این آیه این چنین است که با توجه به وجود پاک و منزه پروردگار پس خانه ایشان نیز باید پاک و منزه باشد و دست های آلودگان از خانه خدا و مساجد باید به کلی قطع گردد.خداوند در این آیه شرایط آباد کنندگان و کانون های پرستش و عبادات را ذکر می کند و برای آن پنج شرایط مهم بیان داشته و می فرماید : تنها کسانی مساجد خدا را آباد می سازند که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند.این اشاره به شرط اول و دوم است ، که جنبه اعتقادی و زیر بنایی دارد و تا آن نباشد هیچ عمل پاک و شایسته و خالصی از انسان سر نمی زند ، بلکه اگر ظاهرا هم شایسته باشد ، در باطن آلوده به انواع غرض های ناپاک خواهد بود.

 کتیبه قرآن

بعد به شرایط سوم و چهارم اشاره کرده و می گوید : نماز را برپا دارد و زکات دهد.یعنی ایمانش به خدا و روز رستاخیز تنها در مرحله ادعا نباشد ، بلکه با اعمال پاکش آن را تایید کند.

سرانجام به آخرین شرط اشاره کرده و می گوید و جز از خدا نترسد و در پایان اضافه می کند این گروه که دارای چنین صفاتی هستند ممکن است هدایت شوند و به هدف خود برسند و در عمران و آبادی همان)آیه ی فوق نیز از جمله مضامین قرآنی است که (»مساجد خدا بکوشند و از نتایج بزرگ آن بهره مند شوند. در تمامی ادوار تاریخ معماری اسلامی جهت تزیین و آرایش کتیبه ها کاربرد داشته است.

.منبع : کتاب ماه ، 731 سوره توبه ، خط کوفی ، سال : 18مسجد جامع مرند ، محراب ، آیات

به طور کلی کتیبه های قرآنی از نظر مذهبی دارای اهمیت بسیاری بوده و بیان کننده ی حالات معنوی مسلمانان در ادوار مختلف تاریخی می باشند.از دیگر کتیبه های قرآنی سوره مبارکه توحید است.شروع این سوره و در حقیقت شروع قرآن مجید با نام خدای باری تعالی ، به انسان ها می آموزد آغاز با نام خدا ادب و عمل را خدایی و نیک فرجام می کند.

هم چنان که این معنا در کلام خدای تعالی نیز جریان یافته و خدای تعالی کلام خود را به  ) آنچه از معنی این سوره بر می آید حمد خدا است 26همان : (»نام خود که عزیزترین نام هاست آغاز کرده اند.. ، که نه تنها به زبان ، بلکه با اظهار عبودیت و نشان دادن عبادت و کمک خواهی و درخواست هدایت توام می باشد.پس این سوره کلامی است که خدا به نیابت از طرف بندگان خود گفته تا ادب در مقام اظهار عبودیت را نیز بنا بر معنی و تفسیر سوره حمد که همانا اظهار عبودیت فعلی و نه زبانی بر پیشگاه خداوند «به بندگان خود بیاموزد. است،مهم ترین حالتی که نماز گذار باید به آن نائل آید ،

حضور قلب به هنگام ادای نماز و راز و نیاز با پروردگار  سوره ی 113 ) علاوه بر آن ، محتوا و مضمون موجود در سوره توحید بیانگر معنای 243 : 1378نوبهار ، (»است. دیگر قرآن است. آیه ی فوق به زمان « سوره هود است.114از دیگر آیات قرآنی که تزیینات کتیبه ای از آن استفاده می شود آیه به پاداشتن نمازهای یومیه اشاره دارد ، یعنی نماز را در صبح و عصر و در ساعاتی از شب که نزدیکتر به روز باشد به پای دار ، این ساعات با نماز صبح و عصر که در یک طرف روز قرار دارد و نماز مغرب و عشاء که وقتشان ساعت های اول شب است ، تزبیق می کند.

همچنین خداوند در ادامه ی آیه تاکید فرموده اند نماز های حسناتی است که در دل های مومنین وارد شده و آثار معصیت و تیرگی هایی که دل هایشان از ناحیه سیئات کسب کرده را از ) از دیگر مضامین قرآنی که بر به پا داشتن نماز امر فرموده است ، آیات 79 : 1376طباطبایی ، (»بین می برد. سوره مبارکه مومنون می باشد.آنچه از معنی این آیه برداشت می شود رفتار مومنان در حالت نماز را نشان می دهد که باید با رفتار و حرکات خود خشوع در مقابل معبود را نمودار سازند.

البته نکته ای که باید در اینجا به آن اشاره کرد ارتباط بین مضمون و مفاهیم آیات قرانی و محل قرار گرفتن آن در مکان های مذهبی و امامزاده هاست است که هنرمند خوشنویس این ارتباط را در همه قسمت ها رعایت می کند.

» مساجد ،  هنر اسلامی ،سوره ها و آیات ، کتیبه های قرآنی «واژگان کلیدی :